Ο παγκρεατικός καρκίνος είναι από τους λίγους καρκίνους που τα τελευταία χρόνια, παρά την πρόοδο της ιατρικής, εξακολουθεί να παρουσιάζει μια συνεχή αύξηση της ετήσιας συχνότητάς του. Πρόκειται για μια κακοήθεια με φτωχή πρόγνωση και μια πιθανότητα πενταετούς επιβίωσης για τους ασθενείς που καταφέρνουν να χειρουργηθούν που δεν ξεπερνάει το 30%, ενώ η πιθανότητα πενταετούς επιβίωσης για τους ασθενείς με ανεγχείρητο καρκίνο παγκρέατος δεν ξεπερνά το 15%. Όλα τα παραπάνω οφείλονται στο γεγονός ότι δεν είναι δυνατή η διάγνωση προκαρκινικών νεοπλασμάτων ή του παγκρεατικού καρκίνου σε πρώιμο στάδιο.
Γράφει ο Γαστρεντερολόγος Γεώργιος Χατζηνάκος.
Γεώργιος Χατζηνάκος
Γαστρεντερολόγος
Όταν γίνεται η διάγνωση, η θεραπεία είναι περιορισμένη…
Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, η διάγνωση γίνεται σε τέτοιο στάδιο που οι θεραπευτικοί χειρισμοί είναι πολύ περιορισμένοι. Το μέγεθος της βλάβης έχει άμεση συσχέτιση με το στάδιο της νόσου και το στάδιο της νόσου άμεση συσχέτιση με την πρόγνωση. Όσο μικρότερη είναι η βλάβη τόσο καλύτερες και οι πιθανότητες επιβίωσης. Η εφαρμογή τεστ διαλογής (screening tests) στον γενικό πληθυσμό, δυστυχώς ακόμα δεν μπορεί να αιτιολογηθεί. Όμως, έχουν αναγνωρισθεί συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες υψηλού κινδύνου στις οποίες έχει νόημα να εφαρμόσουμε προγράμματα διαλογής, τα οποία έχουν δείξει ότι μπορούν να διαγνώσουν πρώιμα τον παγκρεατικό καρκίνο και να δώσουν την ευκαιρία στους ασθενείς αυτούς είτε να προλάβουν, μέσα από την αναγνώριση – αντιμετώπιση προκαρκινικών νεοπλασμάτων, είτε να θεραπευτούν, μέσα από την πρώιμη διάγνωση, από τον παγκρεατικό καρκίνο.
Ομάδες υψηλού κινδύνου
Οι ομάδες ατόμων με κληρονομούμενα σύνδρομα αξιολογούνται ως υψηλού κινδύνου και είναι:
- Οικογενής παγκρεατικός καρκίνος: Άτομα που έχουν 2 ή περισσότερους συγγενείς με παγκρεατικό καρκίνο. Πιο συγκεκριμένα, οι δυο συγγενείς πρέπει να έχουν μεταξύ τους πρώτου βαθμού συγγένεια και ένας από αυτούς, πρώτου βαθμού συγγένεια με το άτομο που θα υποβληθεί σε τεστ διαλογής (Παππούς – Μπαμπάς – Υιός).
- Κληρονομούμενος καρκίνος μαστού – ωοθηκών: Συγγενείς πρώτου βαθμού ατόμων με γενετικές μεταλλάξεις στα γονίδια BRCA1, BRCA2 και PALB2. Οι μεταλλάξεις αυτές ανευρίσκονται στο 7% των ασθενών με παγκρεατικό καρκίνο.
- Μεταλλάξεις ATM.
- Σύνδρομο Lynch: Μεταλλάξεις γονιδίων MLH1, MSH2, MSH6, PMS2 και EPCAM.
- Οικογενές σύνδρομο οικογενούς μελανώματος – δυσπλαστικών σπίλων: Μετάλλαξη στο γονίδιο CDKN2A.
- Κληρονομική Παγκρεατίτιδα: Μεταλλάξεις στα γονίδια PRSS1, SPINK1, CTRC, CFTR, CPA1, CPB2.
- Σύνδρομο Peutz Jeghers: Μεταλλάξεις στο γονίδιο STK11.
Εκτός από τις ομάδες αυτές, μια πολλή κοινή πληθυσμιακή ομάδα η οποία πρέπει να υποβάλλεται σε τεστ διαλογής για την πρόληψη του παγκρεατικού καρκίνου είναι τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ και ιδιαίτερα οι ασθενείς εκείνοι οι οποίοι δεν πληρούν τα φαινοτυπικά χαρακτηριστικά ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ, δηλαδή οι αδύνατοι ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ.
Άλλοι παράγοντες κινδύνου
Παράγοντες κινδύνου, οι οποίοι αυξάνουν την πιθανότητα να εμφανίσει ένα άτομο παγκρεατικό καρκίνο και που δυστυχώς, μεμονωμένοι δεν αποτελούν ένδειξη για προληπτικές εξετάσεις, όμως στο πλαίσιο άλλων συνοδών συμπτωμάτων (όπως απορρύθμιση ΣΔ, απώλεια βάρους κ.ά.) πρέπει να αποτελούν σειρήνα συναγερμού για εξειδικευμένη διερεύνηση, είναι το κάπνισμα, το αλκοόλ, η παχυσαρκία, ο διαβήτης, τα κυστικά νεοπλάσματα παγκρέατος και η παγκρεατίτιδα (οξεία και χρόνια).
Η παρακολούθηση αυτών των ασθενών
Η παρακολούθησή τους γίνεται με απεικονιστικές μεθόδους. Τα βασικά μας όπλα είναι η μαγνητική τομογραφία και ο ενδοσκοπικός υπέρηχος (EUS). Κάθε μία από αυτές τις εξετάσεις συμπληρώνουν η μία την άλλη και κάθε μία έχει συγκεκριμένα σημεία υπεροχής έναντι της άλλης. Ο ενδοσκοπικός υπέρηχος υπερέχει στην ανίχνευση συμπαγών βλαβών, ιδιαίτερα αυτών με μέγεθος μικρότερου του ενός εκατοστού και για τον λόγο αυτό σε κέντρα όπου είναι διαθέσιμος αποτελεί την πρώτη εξέταση διαλογής. Η συχνότητα της παρακολούθησης των ασθενών που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου είναι ετήσια. Η διαδικασία διενέργειας του ενδοσκοπικού υπερήχου είναι παρόμοια με αυτή της γαστροσκόπησης και μας δίνει την άμεση δυνατότητα να λάβουμε βιοψίες από οποιαδήποτε ύποπτη βλάβη.
Το μέλλον στην πρώιμη διάγνωση του παγκρεατικού καρκίνου ή των προκαρκινικών βλαβών στο πάγκρεας
Μας επιτρέπει να αισιοδοξούμε η προσθήκη επιπλέον εξετάσεων, όπως είναι η ανίχνευση circulating tumour DNA (ctDNA) σε υγρή βιοψία (δείγμα αίματος). Η προσθήκη βιοδεικτών στις εξετάσεις διαλογής, όπως το ctDNA αυξάνει σημαντικά την ειδικότητα και την ευαισθησία του συνόλου των εξετάσεων, βελτιώνοντας ακόμα περισσότερο την ικανότητά μας να ανιχνεύσουμε προκαρκινικές βλάβες ή καρκίνους σε πρώιμο στάδιο.
Από τον Γαστρεντερολόγο Γεώργιο Χατζηνάκο (www.endolab.gr)
