Ο βήχας είναι η ξαφνική, βίαιη εξαγωγή αέρα από τους πνεύμονες. Δημιουργείται ως αμυντικός μηχανισμός, από ένα πολύπλοκο αντανακλαστικό νευρολογικό τόξο, με μηχανική ή χημική ενεργοποίηση των υποδοχέων που υπάρχουν στην αναπνευστική οδό, στο περικάρδιο, στον οισοφάγο, στο διάφραγμα και στο στομάχι. Αναλόγως με τη διάρκεια, ο βήχας κατατάσσεται σε οξύ (έως τρεις εβδομάδες), υποξύ (από τρεις έως οκτώ εβδομάδες) και χρόνιο (με διάρκεια άνω των οκτώ εβδομάδων). Ποιοι παράγοντες τον ενεργοποιούν και τι κρύβεται πίσω από αυτόν;
Ο Πνευμονολόγος Δρ Μάριος Κούγιας μας βοηθά να τον κατανοήσουμε.
Οι συχνότερες αιτίες
Ο χρόνιος βήχας παρουσιάζει συχνότητα 7,9% σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι συχνότερες αιτίες που αφορούν στο 75-90% των ασθενών είναι:
- το άσθμα
- η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση
- η μη ασθματική ηωσινοφιλική βρογχίτιδα
- ο βήχας που σχετίζεται με το ανώτερο αναπνευστικό
Άλλες αιτίες είναι η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, βρογχιεκτασίες, εισρόφηση ξένου σώματος, νεοπλάσματα, λοιμώξεις αναπνευστικού, διάμεση πνευμονοπάθεια, επιβλαβή φάρμακα.
Συχνά δεν ανευρίσκεται συγκεκριμένη αιτιολογία, οπότε καταλήγουμε στον χρόνιο ιδιοπαθή βήχα, λόγω αυξημένης ευαισθησίας του αντανακλαστικού του βήχα. Μάλιστα πρόσφατα, έχει εντοπιστεί μια γονιδιακή υπογραφή του παράγοντα RFC1 σε ασθενείς της κατηγορίας αυτής, με συμπαρομαρτούντα νευρολογικά προβλήματα.
Άσθμα
Το άσθμα είναι η κύρια αιτία χρόνιου βήχα σε ενήλικες. Συνοδεύεται συχνά από δύσπνοια και συριγμό στην αναπνοή. Μπορεί να υπάρχει αλλεργία ή οικογενειακό ιστορικό άσθματος. Δύναται να έχει εποχιακή κατανομή, να ακολουθεί μια λοίμωξη του αναπνευστικού και να επιδεινώνεται σε συγκεκριμένα ερεθίσματα π.χ. στον κρύο ή ξηρό αέρα, τη σκόνη, τη μούχλα ή κάποια αρώματα. Πέραν της κλινικής εξέτασης, η διάγνωση προκύπτει από τη σπιρομέτρηση και φυσικά από την αποτελεσματικότητα της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής, επί σημαντικής κλινικής υποψίας της νόσου.
Μη ασθματική ηωσινοφιλική βρογχίτιδα
Είναι ιδιαίτερα δύσκολη η διάκριση του άσθματος, ως αίτιο βήχα από τη μη ασθματική ηωσινοφιλική βρογχίτιδα, όπου δεν έχουμε βρογχική υπεραντιδραστικότητα. Εδώ, ο ρόλος του πνευμονολογικού εργαστηρίου μελέτης είναι καθοριστικός.
Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση
Η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση είναι βασική αιτία χρόνιου βήχα. Ο μηχανισμός πρόκλησης είναι μέσω ερεθισμού υποδοχέων βήχα στο ανώτερο αναπνευστικό και από μικροεισρόφηση γαστρικού περιεχομένου και φλεγμονή των αεραγωγών. Είναι ενδιαφέρον ότι μόνο το 40% των ασθενών αυτών παρουσιάζει κλασικά συμπτώματα της παλινδρόμησης (π.χ. κάψιμο στο στήθος, πικρό στόμα κ.τ.λ.)
Σύνδρομο βήχα του ανώτερου αεραγωγού
Το σύνδρομο βήχα του ανώτερου αεραγωγού σχετιζόμενο με οπισθορινική καταρροή είναι συχνό αίτιο βήχα. Ο ασθενής συχνά παραπονείται για ροή στον οπίσθιο ρινοφάρυγγα και παραρρινοκολπίτιδα.
Όταν ο βήχας επιμένει ενώ έχουν αποκλειστεί οι κύριες αιτίες
Ο βήχας είναι συχνά παρενέργεια φαρμακευτικής αγωγής. Φάρμακα που μπορεί να προκαλέσουν συχνά βήχα είναι οι αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου, οι αναστολείς διαύλων ασβεστίου και τα διφωσφωνικά. Βήχα προκαλούν ακόμα και κολλύρια για το γλαύκωμα, όπως η λατανοπρόστη μέσω απορρόφησης από τους δακρυϊκούς αδένες και ερεθισμού υποδοχεών βήχα αλλά και β΄ αποκλειστές, όπως η τιμολόλη, ειδικά σε ασθματικούς ασθενείς. Ο μεταλοιμώδης βήχας κατόπιν μιας ιογενούς ή άλλης λοίμωξης του ανώτερου αναπνευστικού μπορεί να καταστεί χρόνιος. Χαρακτηριστικές λοιμώξεις αυτής της κατηγορίας είναι λοίμωξη από κοκκύτη (Bordetella pertussis), μυκόπλασμα της πνευμονίας αλλά και λοίμωξη από COVID 19. Ο μηχανισμός αφορά σε ερεθισμό και μεταλοιμώδη υπεραντιδραστικότητα των αεραγωγών με παραγωγή εκκρίσεων του ανώτερου αναπνευστικού.
Επί εμμονής του βήχα η βρογχοσκόπηση είναι πολύ βοηθητική στο να διαγνώσουμε και να λάβουμε δείγματα από το κατώτερο αναπνευστικό προς ανάλυση.
Σπανιότερα αίτια χρόνιου βήχα αποτελούν καρδιολογικά αίτια, (χρόνια καρδιακή ανεπάρκεια, οι έκτοπες κοιλιακές συστολές), η χρόνια διόγκωση των αμυγδαλών, ο ερεθισμός του έξω ακουστικού πόρου μέσω του κλάδου Arnold του πνευμονογαστρικού νεύρου και άλλα.
Από τον Πνευμονολόγο Δρ. Μάριο Κούγια
