Ωχρά κηλίδα είναι η κεντρική περιοχή του αμφιβληστροειδούς χιτώνα που είναι υπεύθυνη για την κεντρική όραση επιτρέποντάς μας να αντιλαμβανόμαστε με μεγάλη ευκρίνεια τις λεπτομέρειες και τα χρώματα της εικόνας που βλέπουμε. Ο αμφιβληστροειδής χιτώνας επενδύει το μεγαλύτερο μέρος της έσω επιφάνειας του ματιού και είναι υπεύθυνος για την μετατροπή των οπτικών ερεθισμάτων σε νευρικά ερεθίσματα, που μέσω του οπτικού νεύρου θα καταλήξουν στον εγκέφαλο για επεξεργασία και αναγνώριση.
Η πιο συχνή πάθηση της ωχράς κηλίδας σχετίζεται με την ηλικία κι ονομάζεται ηλιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας (ΗΕΩ).
Η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας είναι η πρώτη αιτία χαμηλής όρασης στο δυτικό κόσμο για τους ανθρώπους άνω των 50 ετών. Ο ένας ή και οι δύο οφθαλμοί μπορεί να προσβληθούν από την ηλικιακή εκφύλισης της ωχράς κηλίδας. Περίπου το 25% των ανθρώπων ηλικίας άνω των 65 ετών πάσχουν από ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας. Από αυτούς με ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας στον ένα οφθαλμό, περίπου το 40- 50% θα αναπτύξει ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας και στον άλλο οφθαλμό μέσα σε πέντε έτη. Η κεντρική όραση περιορίζεται, ωστόσο, η περιφερική όραση παραμένει ανέπαφη.
Αίτια κι οι προδιαθεσικοί παράγοντες ΗΕΩ:
- Η προχωρημένη ηλικία είναι ο κυριότερος παράγοντας κινδύνου, όπως φαίνεται κι από το όνομα της νόσου. Παρότι η ΗΕΩ μπορεί να εμφανιστεί ακόμη και στη μέση ηλικία, άτομα άνω των 60 ετών, διατρέχουν σαφώς υψηλότερο κίνδυνο σε σχέση με τις άλλες ηλικιακές ομάδες. Μια μεγάλη μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο κίνδυνος εμφάνισης ΗΕΩ στη μέση ηλικία είναι 2%, ενώ πάνω από την ηλικία των 75 ετών αυτός ο κίνδυνος γίνεται 30%.
- Το κάπνισμα: Αυξάνει τον κίνδυνο για ΗΕΩ.
- Η παχυσαρκία: Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι πιθανόν να αυξάνει τον κίνδυνο μετάβασης από τα πρώιμα στάδια στα προχωρημένα.
- Η φυλή: Η λευκή φυλή παρουσιάζει πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες για απώλεια όρασης.
- Το οικογενειακό ιστορικό: Όσοι έχουν συγγενείς πρώτου βαθμού με ΗΕΩ, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο.
- Το φύλο: Οι γυναίκες φαίνεται να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο.
Παράγοντες που μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο εμφάνισης ΗΕΩ
- Υγιεινή διατροφή πλούσια σε πράσινα λαχανικά και ψάρια.
- Διακοπή καπνίσματος.
- Διατήρηση αρτηριακής πίεσης σε φυσιολογικά επίπεδα.
- Διατήρηση βάρους σε φυσιολογικά επίπεδα.
- Άσκηση.
Μορφές ηλικιακής εκφύλισης ωχράς
– Ξηρού τύπου ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας
Η ξηρή μορφή ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας (γνωστή και ως μη-εξιδρωματική ή ατροφική μορφή) είναι ο πιο συχνός τύπος ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας (80-90% των περιπτώσεων). Στα πρώιμα στάδια, υπάρχουν μικρές αλλαγές στην κεντρική όραση, που συνήθως επιδεινώνεται με πολύ αργό ρυθμό. Σε ποσοστό <15% η ξηρού τύπου ΗΕΩ μεταπίπτει ξαφνικά στην επόμενη κακοηθέστερη μορφή (υγρού τύπου).
– Υγρού τύπου ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας
Η υγρή μορφή ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας (ή εξιδρωματική) είναι πιο σπάνια αλλά πιο σοβαρή από την ξηρού τύπου. Εμφανίζεται όταν ανώμαλα παθολογικά αγγεία με εύθραυστα τοιχώματα αρχίζουν να σχηματίζονται κάτω από την ωχρά. Η διαρροή αίματος και υγρού ανασηκώνει την ωχρά από τη φυσιολογική της θέση στο πίσω τμήμα του οφθαλμού με αποτέλεσμα η βλάβη στην ωχρά να εξελίσσεται πολύ γρήγορα. Αποτελεί περίπου το 15% του συνόλου των περιστατικών με ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, είναι όμως υπεύθυνη για το 90% των περιπτώσεων σοβαρής απώλειας της όρασης.
Τα συμπτώματα της Ηλικιακής Εκφύλισης της Ωχράς Κηλίδας
Ξηρή μορφή: Το πιο συνηθισμένο πρώιμο σύμπτωμα είναι η θαμπή όραση η οποία βελτιώνεται όταν χρησιμοποιηθεί έντονο φως. Καθώς λιγότερα κύτταρα στην ωχρά λειτουργούν σωστά, οι ασθενείς διακρίνουν λιγότερο καθαρά λεπτομέρειες όπως είναι πρόσωπα ή λέξεις σε ένα βιβλίο. Αν η καταστροφή των κυττάρων της ωχράς επεκταθεί, οι ασθενείς παρατηρούν ένα μαύρο σημείο στο κέντρο της όρασής τους, το οποίο με την πάροδο του χρόνου επεκτείνεται.
Υγρή μορφή: Το κλασσικό πρώιμο σύμπτωμα στην υγρή μορφή είναι το να βλέπει κανείς τις ευθείες γραμμές κυματιστές ως αποτέλεσμα της συσσώρευσης υγρού το οποίο προέρχεται από τη διαρροή των παθολογικών νέων αγγείων. Ένα αιφνιδίως εμφανιζόμενο και γρήγορα επιδεινούμενο κεντρικό μαύρο σημείο, κενές κηλίδες, κυματοειδείς γραμμές ή και απώλεια σωστής αντίληψης των χρωμάτων είναι επίσης συμπτώματα της υγρής μορφής της νόσου.
Διάγνωση της Ηλικιακής Εκφύλισης της Ωχράς Κηλίδας
Ένας αποτελεσματικός κι εύκολος τρόπος για να εξεταστεί η όραση και πιθανό να ανιχνευτούν οι πρώτες διαταραχές της ηλικιακής εκφύλισης ωχράς κηλίδας είναι ο πίνακας του Amsler.
Πρόκειται για .ένα καρτελάκι με μικρά τετράγωνα που θυμίζει σκακιέρα. Ο κάθε οφθαλμός εξετάζεται ξεχωριστά και ζητείται από τον ασθενή να παρατηρήσει τις ευθείες γραμμές του πίνακα. Σε περίπτωση που κάποια περιοχή του πίνακα εμφανίζεται θολή ή με κενά, ή αν οι γραμμές εμφανίζονται παραμορφωμένες, καμπυλωτές ή μπερδεμένες μεταξύ τους (όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα) θα πρέπει ο ασθενής να επισκεφθεί τον οφθαλμίατρό του επειγόντως.
Σε κάθε περίπτωση, ο πίνακας του Amsler δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ολοκληρωμένη οφθαλμολογική επίσκεψη σε εξειδικευμένο οφθαλμίατρο για τη σωστή διάγνωση της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας, η οποία περιλαμβάνει:
- Μέτρηση οπτικής οξύτητας: Με και χωρίς χρήση διαθλαστικών μέσων (γυαλιών)
- Βυθοσκόπηση υπό φαρμακευτική μυδρίαση: Οι κόρες των οφθαλμών διαστέλλονται με τη χρήση σταγόνων και ο οφθαλμίατρος χρησιμοποιεί έναν ειδικό μεγεθυντικό φακό για να εξετάσει λεπτομέρειες στην ωχρά κηλίδα, το οπτικό νεύρο και τον αμφιβληστροειδή γενικότερα. Μετά την εξέταση και μέχρι να περάσει η επίδραση των σταγόνων, η κοντινή όρασή μπορεί να παραμείνει θαμπή για λίγες ώρες. Επιπρόσθετα, ο οφθαλμίατρός σας, μπορεί να ζητήσει περαιτέρω ειδικές διαγνωστικές εξετάσεις για να εκτιμήσει καλύτερα την κατάσταση των οφθαλμών του ασθενούς:
- Τομογραφία οπτικής συνοχής οπισθίου πόλου, γνωστή και ως OCT από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων OpticalCoherenceTomography.
- Φλουοροαγγειογραφία. Σε αυτήν την εξέταση γίνεται ενδοφλέβια ένεση μιας ειδικής χρωστικής και στη συνέχεια φωτογραφίζεται η κυκλοφορία του αίματος στο βυθό του οφθαλμού. Έτσι μπορεί ο οφθαλμίατρος να δει τα αγγεία που διαρρέουν για την διάγνωση της εξιδρωματικής (υγρής) μορφής της νόσου.
- Αγγειογραφία με ινδοκυανίνη (μια διαφορετική χρωστική από αυτήν που χρησιμοποιείται στη φλουοροαγγειογραφία.
Θεραπεία της Ηλικιακής εκφύλισης
Ξηρή μορφή:
Όταν η ξηρή ΗΕΩ φτάσει σε προχωρημένο στάδιο και προκαλέσει απώλεια της κεντρικής όρασης, καμιά θεραπεία δεν μπορεί πλέον να βοηθήσει. Παρόλα αυτά, όταν η νόσος είναι στα πρώιμα ή ενδιάμεσα στάδια, υπάρχει θεραπεία, η οποία ενδέχεται να μειώσει τον κίνδυνο της περαιτέρω εξέλιξης της πάθηση. Η θεραπεία αυτή γίνεται με τη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής (αντιοξειδωτικές ουσίες). Τα οπτικά βοηθήματα όπως οι μεγεθυντικοί φακοί μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα αυτά να εκμεταλλευθούν την περιφερική τους όραση και να διαχειριστούν καλύτερα την καθημερινή τους ζωή.
Υγρά μορφή:
Η πλέον σύγχρονη κι αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της υγρού τύπου ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας είναι η θεραπεία με ενδουαλοειδικές ενέσεις αντι-VEGF παραγόντων (Lucentis, Eylea), με την οποία επιτυγχάνεται σταθεροποίηση αλλά και βελτίωση της κεντρικής όρασης. Πρόκειται για φάρμακα με υψηλότατο κόστος που όμως καλύπτονται πλήρως από τα ασφαλιστικά ταμεία αν η αρμόδια ειδική επιτροπή κρίνει απαραίτητη την χρήση τους (βάσει συγκεκριμένων κλινικών προϋποθέσεων κι ειδικών διαγνωστικών εξετάσεων). Η θεραπεία γίνεται βάσει πρωτοκόλλου αρχικά μια φορά το μήνα για τρεις μήνες και στη συνέχεια εξατομικεύεται αναλόγως των απεικονιστικών εξετάσεων που πιστοποιούν την δράση των συγκεκριμένων φαρμάκων.
Άλλες μορφές θεραπείας της εξιδρωματικής μορφής που όμως σήμερα χρησιμοποιούνται όλο και λιγότερο και μόνο σε ειδικές περιπτώσεις είναι η χρήση θερμικού laser κι η φωτοδυναμική θεραπεία.
Η στενή (μηνιαία) παρακολούθηση του ασθενούς που πάσχει από την επικίνδυνη υγρού τύπου ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας, είναι απαραίτητη ώστε να εξασφαλιστεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα της θεραπείας. Αναλόγως, απαραίτητη είναι κι η τακτική παρακολούθηση (2-3 φορές ετησίως) των πασχόντων από την ξηρού τύπου ΗΕΩ, δεδομένου του γεγονότος ότι σε ποσοστό 15% μπορεί ξαφνικά να εξελιχθεί σε υγρού εξιδρωματικού τύπου βλάβη.
Aπό τον χειρουργό οφθαλμίατρο Στέφανο Στέφα
