Σήμερα ο καρκίνος μπορεί να νικηθεί, καθώς νέα όπλα στη φαρέτρα της Ογκολογίας προστίθενται καθημερινά για την αντιμετώπισή του. Ένα από αυτά είναι η σχετικά νέα Στερεοτακτική Ακτινοθεραπεία, μία μέθοδος που ήλθε να αλλάξει σημαντικά τα δεδομένα στην ακτινοθεραπεία και έχει ήδη αναδειχθεί σε έναν σημαντικό σύμμαχο ενάντια στη μάχη με τον καρκίνο.
Η Ακτινοθεραπεύτρια – Ογκολόγος Δρ Άννα Ζυγογιάννη μας εξηγεί τον μηχανισμό της μεθόδου, τις ενδείξεις και τα πλεονεκτήματά της.
Τι είναι η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία;
Είναι η ειδική μέθοδος εξωτερικής ακτινοθεραπείας, η οποία χρησιμοποιεί εστιασμένες δέσμες ακτινοβολίας στοχεύοντας έναν σαφώς καθορισμένο όγκο ορισμένων διαστάσεων, κατόπιν ακριβούς απεικόνισης αυτού. Έτσι, επιτυγχάνεται πολύ καλά διαμορφωμένη κατανομή δόσης ακτινοβολίας, με στερεοτακτική ακρίβεια στόχευσης (<1 mm). Η εξωτερικά παραγόμενη ιοντίζουσα ακτινοβολία συνδράμει στην αδρανοποίηση ή την εξάλειψη (ablation) του καθορισμένου στόχου (στόχων) χωρίς την ανάγκη να γίνει χειρουργική εκτομή. Το πρωτόκολλο σχεδιασμού της στερεοτακτικής ακτινοθεραπείας προβλέπει τη διενέργεια μαγνητικής τομογραφίας (ή PET/CT σε πνευμονικές βλάβες) και αξονικής τομογραφίας του οργάνου που πρόκειται να ακτινοβοληθεί, με καθορισμένες παραμέτρους και συστήματα τοποθέτησης του ασθενούς. Στη συνέχεια, η έμπειρη και καταρτισμένη διεπιστημονική ομάδα, αποτελούμενη από τον Ακτινοθεραπευτή – Ογκολόγο και τον Νευροχειρουργό (όταν ενδείκνυται), αφότου έχουν σχεδιάσει τον όγκο-στόχο και τις εγγύς στον όγκο υγιείς δομές, καθορίζουν τη δόση ακτινοβολίας και εγκρίνουν το τελικό πλάνο θεραπείας. Ο Φυσικός Ιατρικής – Ακτινοφυσικός είναι υπεύθυνος για τον σχεδιασμό των δεσμών ακτινοβόλησης, τη δοσιμετρία, καθώς και τον εξατομικευμένο ποιοτικό έλεγχο δοσιμετρικής επιβεβαίωσης του τελικού πλάνου θεραπείας πριν από την εκτέλεσή της. Η θεραπεία πραγματοποιείται σε 1 έως 5 συνεδρίες και ονομάζεται στερεοτακτική ακτινοχειρουργική (SRS) ή στερεοτακτική ακτινοθεραπεία (SRT) όταν χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση ενδοκρανιακών και ενδοσπονδυλικών όγκων. Καλείται στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος (SBRT) όταν στοχεύει σε όγκους εκτός εγκεφάλου και σπονδυλικής στήλης.
Η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία διενεργείται με κάποιον από τους ακόλουθους τύπους ακτινοβολίας:
- λεπτές δέσμες ακτίνων-γ παραγόμενες από πηγές 60Co (γ-knife) που επικεντρώνονται με εξαιρετική ακρίβεια στον στόχο και χρησιμοποιούνται για όγκους εγκεφάλου και βάσεως κρανίου.
- λεπτές δέσμες ακτίνων-χ οι οποίες παράγονται από γραμμικό επιταχυντή για την ακτινοβόληση όγκων οπουδήποτε στο σώμα, συμπεριλαμβανομένου και του εγκεφάλου (CyberKnife- EDGE).
Ποιες είναι οι ενδείξεις της στερεοτακτικής ακτινοθεραπείας;
Στις τρέχουσες ενδείξεις στερεοτακτικής ακτινοθεραπείας εντάσσονται:
- Οι αρτηριοφλεβώδεις δυσπλασίες (AVMs) εγκεφάλου και σπονδυλικής στήλης.
- Οι νεοδιαγνωσθέντες ή υποτροπιάζοντες πρωτοπαθείς όγκοι εγκεφάλου (ακουστικό νευρίνωμα, μηνιγγίωμα, αιμαγγείωμα, αδένωμα υπόφυσης, κρανιοφαρυγγίωμα, χαμηλής κακοήθειας γλοίωμα, νεόπλασμα της επίφυσης, πολύμορφο γλοιοβλάστωμα, χαμηλής κακοήθειας αστροκύττωμα).
- Νεοδιαγνωσθείσες ή υποτροπιάζουσες δευτεροπαθείς εγκεφαλικές εντοπίσεις σε ασθενείς με καλό performance status και ελεγχόμενη συστηματική νόσο.
- Ανεγχείρητοι όγκοι σπονδυλικής στήλης (πρωτοπαθείς, υποτροπιάζοντες ή μεταστατικοί), οι οποίοι προκαλούν συμπίεση νωτιαίου μυελού ή ανεξέλεγκτο άλγος.
- Νευραλγία τριδύμου, η οποία δεν έχει ανταποκριθεί σε συντηρητική αγωγή (φαρμακοανθεκτική).
- Μελάνωμα ραγοειδούς χιτώνα (μελάνωμα ίριδας, ακτινωτού σώματος και χοριοειδούς).
Όσον αφορά στη στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος, οι ενδείξεις περιλαμβάνουν:
- Τον πρωτοπαθή μη-μικροκυτταρικό καρκίνο πνεύμονα σταδίου I, ο οποίος έχει κριθεί ανεγχείρητος λόγω τοπογραφικής εντόπισης, συννοσηροτήτων ή άρνησης του ασθενούς για χειρουργική εξαίρεση.
- Δευτεροπαθείς πνευμονικές εντοπίσεις (1-3).
- Δευτεροπαθείς ηπατικές εντοπίσεις (1-3).
- Δευτεροπαθείς εντοπίσεις επινεφριδίου επί απουσίας μεταστατικής νόσου σε άλλες εντοπίσεις.
- Υπολειπόμενη ή ανεγχείρητη νόσο σε τοπικά προχωρημένο καρκίνο παγκρέατος.
- Υπολειπόμενη μακροσκοπικά ή ανεγχείρητη νόσο σε ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα.
Ποια είναι τα πλεονεκτήματά της;
Η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία εξασφαλίζει με μη επεμβατικό τρόπο τη χορήγηση υψηλής δόσης ακτινοβολίας σε καλοήθεις ή κακοήθεις όγκους, προστατεύοντας παράλληλα τις γειτνιάζουσες υγιείς δομές, με ελαχιστοποίηση των παρενεργειών και μεγιστοποίηση του θεραπευτικού οφέλους. Αποτελεί εξαιρετική επιλογή για ασθενείς που δεν μπορούν ή δεν επιθυμούν να υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση.
Ποιες είναι οι προϋποθέσεις στην εφαρμογή της;
H εφαρμογή της Στερεοτακτικής Ακτινοθεραπείας είναι ιδιαιτέρως απαιτητική και χρειάζεται εξειδίκευση και εμπειρία από τον Ακτινοθεραπευτή – Ογκολόγο και το επιστημονικό δυναμικό που θα αναλάβει το περιστατικό. Επίσης, απαιτείται ιδιαίτερα προηγμένο τεχνολογικά σύστημα χορήγησης ακτινοβολίας και το κατάλληλο περιβάλλον, δηλαδή Κέντρα Υψηλής Εξειδίκευσης.
Από την Ακτινοθεραπεύτρια – Ογκολόγο Δρ Άννα Ζυγογιάννη (www.ck-aretaieio-ekpa.gr)
