Από το 1997, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) έχει χαρακτηρίσει την παχυσαρκία ως παγκόσμια επιδημία. Είναι μια πραγματική μάστιγα της κοινωνίας μας, διότι είναι μια πολύπλοκη ασθένεια που επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους και αποτελεί σήμερα μία από τις κύριες αιτίες θανάτου παγκοσμίως. Πώς ορίζεται η παχυσαρκία, πού οφείλεται, τι προβλήματα υγείας προκαλεί και πώς αντιμετωπίζεται;
Στις ερωτήσεις μας απαντά ο Ειδικός Παθολόγος, Κωνσταντίνος Χαλκιάς, στη συνέντευξη που ακολουθεί.
Τι είναι παχυσαρκία και πώς ορίζεται ο παχύσαρκος;
Παχυσαρκία θεωρείται η παθολογική εκείνη κατάσταση κατά την οποία υπάρχει υπερβολική εναπόθεση λίπους στον οργανισμό. Η αύξηση αυτή του σωματικού λίπους είναι αποτέλεσμα της αυξημένης πρόσληψης τροφής, άρα ενέργειας, σε σχέση με την ενέργεια που ξοδεύει το άτομο.
Για να σταδιοποιήσουμε την παχυσαρκία, χρησιμοποιούμε συνήθως τον δείκτη Quetelet ή Δείκτη Μάζας Σώματος, που προκύπτει όταν διαιρεθεί το σωματικό βάρος σε κιλά (Kg) με το τετράγωνο του ύψους σε μέτρα (m): ΔΜΣ = Βάρος/Ύψος 2 (Kgr/m2). Ένα άτομο χαρακτηρίζεται ως υπέρβαρο όταν ο ΔΜΣ είναι μεταξύ 25 και 30, ενώ χαρακτηρίζεται ως παχύσαρκο όταν ο ΔΜΣ είναι ≥ 30. Για παράδειγμα, κάποιος που ζυγίζει 90 κιλά και έχει ύψος 170 εκατοστά έχει ΔΜΣ: 90 / [(1,70)*(1,70)] = 31,14. Επομένως είναι παχύσαρκος. Ως ένα απλό μέσο αναγνώρισης της παχυσαρκίας είναι και η περιφέρεια μέσης. Αυτή η μέτρηση σε συνδυασμό με τον ΔΜΣ, έχει αποδειχθεί ότι είναι ο καλύτερος προγνωστικός παράγοντας για τους σχετιζόμενους με την παχυσαρκία κινδύνους για την υγεία.
Που οφείλεται η παχυσαρκία;
Η αιτιολογία της παχυσαρκίας είναι πολυπαραγοντική. Η παχυσαρκία μπορεί να εμφανιστεί στον καθένα – δεν υπάρχουν καθορισμένοι απόλυτοι παράγοντες κινδύνου. Ωστόσο, ορισμένες ομάδες ατόμων είναι πιθανότερο να γίνουν παχύσαρκες. Οι παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν:
- Διατροφή υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά και σε θερμίδες. Το λίπος, ως θρεπτικό συστατικό των τροφών, κατέχει σημαντικό ρόλο στην αύξηση του σωματικού βάρους. Το αστικό περιβάλλον, τέλος, δημιουργεί μεγαλύτερη εξάρτηση από τη βιομηχανική επεξεργασία των τροφών, στην οποία κυριαρχούν τροφές με υψηλά λιπαρά, ζάχαρη και αλάτι.
- Καθιστική ζωή/απουσία άσκησης. Ο σύγχρονος αστικός τρόπος ζωής με τη μηχανοκίνητη μετακίνηση και τους αυτοματισμούς, το πολύωρο ωράριο γραφείου και η συνεχής διαθεσιμότητα τροφής στο περιβάλλον (π.χ. γεμάτο ψυγείο) συμβάλλουν στην πρόκληση της παχυσαρκίας, όπως και οι περιορισμένες δυνατότητες πρόσβασης σε ανέξοδους και ευχάριστους τρόπους υπαίθριας άσκησης.
- Οικογενειακό ιστορικό. Έχει αποδειχθεί ότι η παχυσαρκία έχει χαρακτήρα οικογενή. Σε αρκετές έρευνες έχει φανεί ότι ένα παιδί έχει πιθανότητες 10% να γίνει παχύσαρκο, αν οι γονείς του έχουν φυσιολογικό βάρος, 50% πιθανότητες αν ο ένας από τους γονείς είναι παχύσαρκος και 80% αν και οι δύο είναι παχύσαρκοι. Πιστεύεται ότι παιδιά παχύσαρκων γονέων γίνονται προοδευτικά παχύσαρκα, γιατί καταναλώνουν τις ίδιες τροφές και είναι εκτεθειμένα στις ίδιες διαιτητικές συνήθειες με τους γονείς τους.
- Αυξημένο βάρος στη βρεφική και παιδική ηλικία. Μελέτες έχουν δείξει ότι άτομα με αυξημένο σωματικό βάρος στη βρεφική ηλικία, παρουσιάζουν συχνότερα παχυσαρκία στην ενήλικο ζωή. Οι θεωρίες που διατυπώθηκαν για να εξηγήσουν την παρατήρηση αυτή μιλούν αφενός, για την ψυχολογική σχέση ικανοποίησης και ασφάλειας που παρέχει στα άτομα αυτά το φαγητό (όπως ακριβώς η υπερσίτισή τους στη βρεφική ηλικία τα ικανοποιούσε και απάλλασσε τους γονείς από τη βρεφική «γκρίνια») και αφετέρου για αύξηση του αριθμού των λιποκυττάρων κατά τη διάρκεια της βρεφικής και παιδικής ζωής, με αποτέλεσμα, ακόμη και όταν επιτευχθεί απώλεια βάρους στην ενήλικο ζωή, τα λιποκύτταρα απλά να μειώνονται σε μέγεθος χωρίς να μειώνεται ο αριθμός τους. Αυτό συνεπάγεται περισσότερο εύκολη ανάκτηση του απολεσθέντος βάρους.
- Διακοπή του καπνίσματος ή/και η λήψη ορισμένων φαρμάκων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν πρέπει να δίνεται έμφαση, παράλληλα με τη διατήρηση φυσιολογικού βάρους, στην εξάλειψη της τόσο δραματικά επικίνδυνης συνήθειας του καπνίσματος, αλλά ούτε να διακόπτεται οποιαδήποτε φαρμακευτική αγωγή σημαντική για τη διατήρηση της συνολικά καλής υγείας του οργανισμού.
- Ενδοκρινικές παθήσεις. Η παχυσαρκία συχνά συνοδεύει σύνδρομα όπως ο υποθυρεοειδισμός, ο υπογοναδισμός, ο υποφυσισμός και το σύνδρομο Cushing, αλλά δεν αποτελεί πρωτεύοντα χαρακτήρα των συνδρόμων αυτών. Γενικά η ενδοκρινική αιτιολογία της παχυσαρκίας είναι σπάνια.
- Η διαφορετική μεταβολική δραστηριότητα που πολλοί δέχονται ότι ορισμένα άτομα εμφανίζουν. Με απλά λόγια, η αποδοτικότητα με την οποία χρησιμοποιείται μια δίαιτα για τη διατήρηση ενός σταθερού βάρους σε ένα δεδομένο επίπεδο διαφέρει σημαντικά από άτομο σε άτομο.
Ποιες παθήσεις και προβλήματα υγείας οφείλονται ή επιβαρύνονται από την παχυσαρκία;
Το λίπος, όταν αυξάνεται πάνω από το φυσιολογικό, αποθηκεύεται σε διάφορα όργανα του σώματος όπως το συκώτι, οι μύες, η καρδιά και παράγει ορμόνες και ουσίες που προκαλούν μεγάλες αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας του σώματος. Ο υπέρβαρος ή παχύσαρκος αντιμετωπίζει αυξημένο κίνδυνο για ασθένειες που σχετίζονται με την παχυσαρκία, όπως: σακχαρώδης διαβήτης, υπέρταση, αυξημένη χοληστερίνη, μεταβολικό σύνδρομο, καρδιοπάθεια, εγκεφαλικό, καρδιά (στεφανιαία νόσος, καρδιακή ανεπάρκεια), αγγειακό σύστημα (αρτηριακή υπέρταση, αθηρωσκλήρωση, αγγειακά εγκεφαλικά), αναπνευστικό σύστημα (περιοριστικό σύνδρομο, άπνοιες στον ύπνο), ηπατοχοληφόρο σύστημα (χολολιθίαση, λιπώδης εκφύλιση ήπατος), νεφρική λειτουργία, προβλήματα στις αρθρώσεις, τους μυς και του συνδετικού ιστού, στο δέρμα, νεοπλάσματα (καρκίνος πεπτικού, καρκίνος μαστού), χειρουργικοί κίνδυνοι (αυξημένος κίνδυνος στις χειρουργικές επεμβάσεις και στην αναισθησία, μειωμένη σωματική ευκινησία και αυξημένη επιρρέπεια σε ατυχήματα), παρεμβολή δυσχερειών στη διάγνωση άλλων ασθενειών, συνολικά αυξημένη θνησιμότητα, διαταραχές αναπαραγωγικής και σεξουαλικής λειτουργίας, διαταραχές ψυχολογικής και κοινωνικής συμπεριφοράς.
Μπορεί να προληφθεί η παχυσαρκία;
Η παχυσαρκία μπορεί να προληφθεί σε μεγάλο βαθμό, αν δοθεί ιδιαίτερο βάρος στους τροποποιήσιμους παράγοντες που οδηγούν στην περίσσεια πρόσληψης βάρους και στην εκπαίδευση στην υγιεινή διατροφή και συχνή σωματική άσκηση σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Στην πραγματικότητα τα μέτρα αυτά βοηθούν αποφασιστικά και στην πρόληψη ενός μεγάλου φάσματος χρονίων παθήσεων. Η αντιμετώπισή της βασίζεται στον συνδυασμό της κατάλληλης δίαιτας και της σωματικής άσκησης.
Τι ρόλο παίζουν τα φάρμακα για την απώλεια βάρους;
Έχουν τον ρόλο τους σε άτομα στα οποία οι αλλαγές στον τρόπο ζωής δεν είναι αρκετές ώστε να έχουν ως αποτέλεσμα τον απαιτούμενο έλεγχο του βάρους ή είναι αδύνατο να επιτευχθούν εξαιτίας σωματικής ανικανότητας. Τα φάρμακα ενδείκνυνται συνήθως για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας όταν ο BMI είναι >30, ή και σε ελαφρότερες περιπτώσεις με BMI>27, όταν συνυπάρχουν σοβαρές παθήσεις, η έκβαση των οποίων επηρεάζεται από τη δραστική απώλεια βάρους, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης.
Τα αποτελέσματα της φαρμακευτικής θεραπείας είναι γενικά περιορισμένα. Η μέση απώλεια βάρους φθάνει τα 12-15 κιλά σε διάστημα 6-12 μηνών. Με τη διακοπή της φαρμακευτικής αγωγής, αν δεν υπάρξουν στο μεταξύ δραστικές αλλαγές της διατροφής και των συνηθειών, το βάρος ανακτάται σε σύντομο χρονικό διάστημα. Για τον λόγο αυτό δεν θεωρείται επαρκής θεραπεία για τη βαριά παχυσαρκία (Β MI>40), όπου και έχουν θέση οι επεμβατικές μέθοδοι κατά της Νοσογόνου Παχυσαρκίας, όπως η ενδοσκοπική τοποθέτηση μπαλονιού στο στομάχι και η λαπαροσκοπική τοποθέτηση δακτυλίου ή η διαμερισματοποίηση του στομάχου (sleeve gastrectomy).
Συμπερασματικά, τι θα πρέπει να κάνει ο παχύσαρκος ασθενής για να ρυθμίσει το βάρος του;
Θα πρέπει καταρχήν, να επισκεφτεί τον γιατρό του για να εκτιμηθούν οι παράμετροι εκείνες που θα παρέχουν την ακρίβεια και την ασφάλεια στους διαγνωστικούς και θεραπευτικούς χειρισμούς. Πολλές φορές η παχυσαρκία μπορεί να συνυπάρχει με αυξημένη χοληστερίνη, τριγλυκερίδια, αυξημένη πίεση ή ενδοκρινολογικά προβλήματα. Επίσης ενδέχεται να συνυπάρχει με λιπώδη διήθηση ή και αναιμία. Η ιατρική εκτίμηση θα καθορίσει και την τελική θεραπεία εκλογής που μπορεί να είναι διαιτητική, φαρμακευτική, χειρουργική ή συνδυασμός τους, λαμβάνοντας πάντα υπόψιν και τη ρύθμιση συνυπαρχουσών ασθενειών. Ύστερα από την ιατρική διερεύνηση, εξειδικευμένος διαιτολόγος θα πρέπει να σχεδιάσει την κατάλληλη διαιτητική αγωγή.
Αναγκαία είναι η ψυχολογική ενίσχυση καθώς και η μεταθεραπευτική φροντίδα, όπως και η παρακολούθηση των παραγόντων κινδύνου σε τακτά χρονικά διαστήματα. Η ολιστική αυτή προσέγγιση διευκολύνεται από την ύπαρξη οργανωμένων Ιατρείων Παχυσαρκίας σε νοσηλευτικά κέντρα που μπορούν να παρέχουν την εγγύηση της επιστημονικά τεκμηριωμένης προσπάθειας για απώλεια βάρους.
Από τον Ειδικό Παθολόγο, Κωνσταντίνο Χαλκιά (www.enygeia.gr)
