Η Ιατρική επιστήμη διευρύνεται συνεχώς παρέχοντας πολλές ελπίδες για την μετατροπή του καρκίνου σε χρόνια νόσο, όχι μόνο με φάρμακα, αλλά με τη συνδρομή της ίδιας της άμυνας του οργανισμού μας. Ή όπως θα έλεγε και ο Ιπποκράτης, με τη δική μας φυσική θεραπευτική δύναμη…
Ο Ογκολόγος – Παθολόγος Χρήστος Εμμανουηλίδης, μας εξηγεί τη διαδικασία της καρκινογένεσης και τις τελευταίες εξελίξεις στην καταπολέμησή της.
Με τη λέξη καρκίνος περιγράφουμε μια ομάδα νόσων που έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: κύτταρα του οργανισμού έχουν χάσει την αυτορρύθμισή τους και πολλαπλασιάζονται άσκοπα, με αποτέλεσμα τη δημιουργία όγκων που βλάπτουν τα όργανα όπου αναπτύσσονται.
Η επιβλαβής αυτή κατάσταση οφείλεται σε αλλαγές των γονιδίων αυτών των κυττάρων, τις γνωστές μας μεταλλάξεις. Οι μεταλλάξεις του DNA των καρκινικών κυττάρων οδηγούν σε παραγωγή αλλοιωμένων πρωτεϊνών του κυττάρου που έχουν χάσει τη φυσιολογική τους λειτουργία και έτσι χάνεται ο έλεγχος του πολλαπλασιασμού.
Η ιδέα ότι το καρκινικό κύτταρο είναι ένα αλλοιωμένο κύτταρο του οργανισμού και επομένως οφείλει η άμυνα του οργανισμού να το απορρίπτει σαν να ήταν ξένο σώμα είναι πολύ παλιά. Όμως μυστήριο παρέμενε ως πριν λίγα χρόνια η ικανότητα των καρκινικών κυττάρων να ανθίστανται στην επίθεση των λεμφοκυττάρων, δηλαδή της άμυνας του οργανισμού.
Πρόσφατα, έγινε κατανοητό ότι το ανοσοποιητικό σύστημα διαθέτει αρνητικούς ρυθμιστικούς μηχανισμούς για να διατηρεί την ισορροπία του. Οι James Allison και ο Tasuko Honjo έλαβαν το βραβείο Νόμπελ ιατρικής το 2018 γιατί ανακάλυψαν σημαντικούς τέτοιους παράγοντες που αναστέλλουν τη λειτουργία των λεμφοκυττάρων. Ο σημαντικότερος είναι ο λεγόμενος PD-1 στην επιφάνεια των λεμφοκυττάρων. Aν στον υποδοχέα αυτόν συνδεθεί ο αντίστοιχος παράγοντας PD-L1, το λεμφοκύτταρο ουσιαστικά παραλύει.
Πολλοί καρκίνοι έχουν «μάθει» αυτό το κόλπο, φέρουν στην επιφάνειά τους το PD-L1 και έτσι όταν το εξειδικευμένο λεμφοκύτταρο αναγνωρίζει ως ξένες τις αλλοιωμένες πρωτεΐνες του καρκινικού κυττάρου και πλησιάζει για να το καταστρέψει, η σύνδεση του PD-L1 με το PD-1, διακόπτει αυτήν τη διεργασία. Αποτέλεσμα: Το λεμφοκύτταρο παραμένει αδρανές δίπλα στο καρκινικό κύτταρο.
Η ανακάλυψη αυτού του μηχανισμού διαφυγής οδήγησε γρήγορα σε παραγωγή χρήσιμων κλινικά φαρμάκων. Γενικά, στην ιατρική όταν θέλουμε να αδρανοποιήσουμε μια πρωτεΐνη – υποδοχέα που βρίσκεται στη μεμβράνη του κυττάρου, συνήθως χρησιμοποιούμε τη μέθοδο των μονοκλωνικών αντισωμάτων, δηλαδή ανοσοσφαιρινών που παράγονται στο εργαστήριο και έχουν μεγάλη ικανότητα να βρίσκουν τον υποδοχέα στόχο, να προσκολλώνται και να τον αδρανοποιούν.
Με αυτήν τη λογική αναπτύχθηκαν θεραπευτικά αντισώματα κατά του PD-L1 ή του PD-L1, που έχουν εδώ και λίγα χρόνια εισαχθεί με επιτυχία στην κλινική πράξη. Αποτελούν πραγματικά μια επανάσταση στη θεραπευτική του καρκίνου.
Η ανοσοθεραπεία αυτή με τη μορφή των αντισωμάτων χορηγείται είτε μόνη ή σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία και έχει αλλάξει πραγματικά την επικινδυνότητα νόσων, όπως το μελάνωμα και τον καρκίνο του νεφρού. Σε άλλες παθήσεις, όπως τον καρκίνο του πνεύμονα, του φάρυγγα, του μαστού, του οισοφάγου, του εντέρου, του δέρματος, του ήπατος, του τραχήλου της μήτρας, της ουροδόχου κύστης και διάφορους άλλους βοηθούν σημαντικά, ανάλογα με την περίπτωση.
Αφού έγινε το πρώτο αυτό μεγάλο βήμα στην καταπολέμηση του καρκίνου, η επιστήμη ερευνά πώς να βελτιώσει την απόδοση της ανοσοθεραπείας. Για παράδειγμα, μέθοδοι με καρκινικά εμβόλια που στο παρελθόν δεν προσέφεραν τα αναμενόμενα, τώρα εκτιμώνται συνδυαστικά, με ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Παράλληλα αναπτύσσονται και ποικίλες άλλες μορφές ανοσοθεραπείας, όπως η χορήγηση τροποποιημένων λεμφοκυττάρων που βρήκε θεαματική εφαρμογή σε λευχαιμίες και άλλες σοβαρές αιματολογικές κακοήθειες, ποικίλα εμβόλια και περισσότερα ανοσοενισχυτικά αντισώματα.
Από τον Ογκολόγο – Παθολόγο Χρήστο Εμμανουηλίδη (www.oncologos-thessaloniki.gr)
