Για χρόνια στην κοινή γνώμη, ο καρκίνος είχε συνυφαστεί με την τρίτη ηλικία ως μια νόσος που πλήττει τους γηραιότερους. Στην πραγματικότητα όμως, ανά τον κόσμο καταγράφεται μια ανησυχητική αύξηση των ποσοστών εμφάνισης πρώιμου καρκίνου σε ηλικίες κάτω των 50 ετών. Πολλές μελέτες σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά ανεβάζουν δραματικά τα νέα περιστατικά καρκίνου σε άτομα κάτω των 50 ετών σε 3,26 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις ετησίως το 2019, μια αύξηση 79,1% από τα αντίστοιχα νέα περιστατικά το 1990.
Σύμφωνα με τον Χειρουργό, Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Δρ. Μαριόλη Σαψάκο Θεόδωρο, τα στατιστικά αυτά δεδομένα καταδεικνύουν μια εκρηκτική ανοδική επιδημιολογική πορεία με παραμέτρους πολιτισμικές, διατροφικές, κοινωνικές και οικονομικές, που βρίσκονται σε άμεση σχέση με τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Η ρήση του J.R. Tolkien «Δεν έχει νόημα να αφήνεις έναν ζωντανό δράκο έξω από τους υπολογισμούς σου, εφ’ όσον ζεις δίπλα του» σηματοδοτεί τον δρόμο των άμεσων αλλαγών που πρέπει να γίνουν.
Η πρώιμη αυτή εμφάνιση φέρνει τη διεθνή επιστημονική κοινότητα μπροστά σε νέα δεδομένα, καθώς η ηλικιακή αυτή ομάδα είναι εκτός των μέχρι τώρα κατευθυντήριων οδηγιών για πρόληψη των διαφόρων ειδών καρκίνου. Για παράδειγμα, οι οδηγίες για προληπτικές μαστογραφίες προτείνουν έναρξη στην ηλικία των 40 ετών, ενώ οι κολονοσκοπήσεις βάσει κατευθυντήριων οδηγιών προτείνεται να ξεκινούν στην ηλικία των 45 ετών. Εκτός αυτού, οι νέοι άνθρωποι τείνουν να υποεκτιμούν τα συμπτώματά τους, δυσχεραίνοντας την ορθή και πρώιμη διάγνωση.
Η αύξηση της επίπτωσης του πρώιμου καρκίνου εγείρει ερωτήματα σχετικά με τις σύγχρονες στρατηγικές δημόσιας υγείας για πρόληψη και ενημέρωση για τον καρκίνο, καθιστώντας αναγκαία την επανεκτίμηση των παραγόντων κινδύνου, των πρωτοκόλλων ελέγχου και των θεραπειών. Πρόσφατη μελέτη δημοσιευμένη στο Nature Reviews C O, καταγράφει μια απότομη αύξηση του πρώιμου καρκίνου κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, με τους μελετητές να αναφέρουν ότι οι καρκίνοι μεταξύ των ατόμων κάτω των 50 ετών μπορεί να προμηνύουν μια «αναδυόμενη πανδημία».
Στη μελέτη οι ερευνητές εξέτασαν 13 τύπους καρκίνου σε ενήλικες κάτω των 50 ετών: 1. Οισοφάγου, 2. Ενδομητρίου, 3. Παχέος εντέρου, 4. Μαστού, 5. Θυρεοειδούς, 6. Προστάτη, 7. Νεφρών, 8. Ήπατος, 9. Παγκρέατος, 10. Μυέλωμα, 11. Κεφαλής και τραχήλου 12. Στόμαχου, 13. Χοληφόρων.
Καρκίνοι του στομάχου και του οισοφάγου. Σύμφωνα με τα ευρήματα, το μικροβίωμα ενός ατόμου επηρεάζει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου, πράγμα που θα μπορούσε να οφείλεται σε αλλαγές που προκαλούνται από την κακή διατροφή, τις επιλογές του τρόπου ζωής (όπως κατάχρηση αλκοόλ και κάπνισμα), ή τη σημαντική αύξηση της χρήσης αντιβιοτικών τις τελευταίες δεκαετίες. Επιπλέον παράγοντας κινδύνου για καρκίνο του οισοφάγου με πρώιμη έναρξη, εκτός από το κάπνισμα και την παχυσαρκία, είναι το σύνδρομο γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης.
Καρκίνος του μαστού. Η μελέτη εξέτασε προεμμηνοπαυσιακές και μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες και παρατήρησε αύξηση του επιπολασμού του καρκίνου του μαστού και στις δυο ομάδες με γρηγορότερη εμφάνιση στις νεότερες, προεμμηνοπαυσιακές. Το Αμερικανικό Κολλέγιο Ακτινολογίας, βάσει νεότερων μελετών που αναδεικνύουν την ολοένα και μειούμενη ηλικία πρώτης εμφάνισης καρκίνου του μαστού, συμβουλεύει πλέον τις γυναίκες να ξεκινούν τις μαστογραφίες ρουτίνας στην ηλικία των 40 ετών και όχι των 50 ετών. Η δίαιτα πλούσια σε κόκκινο κρέας και επεξεργασμένα τρόφιμα, η παχυσαρκία, η σωματική αδράνεια, η κατανάλωση αλκοόλ και οι αναπαραγωγικοί παράγοντες κινδύνου συνδέονται με την πρώιμη εμφάνιση καρκίνου του μαστού.
Καρκίνος του παχέος εντέρου. Οι ασθενείς με καρκίνο του παχέος εντέρου και του ορθού παρουσιάζουν μεγάλη αύξηση στα ποσοστά πρώιμου σταδίου. Για τα άτομα ηλικίας 50 ετών και άνω, τα ποσοστά εμφάνισης του καρκίνου του παχέος εντέρου έχουν μειωθεί κατά περίπου 40% από το 2000 γεγονός που μπορεί να αποδοθεί και στη συστηματική εισαγωγή μεθόδων πρώιμης παρακολούθησης και διάγνωσης. Ωστόσο, για τα άτομα ηλικίας κάτω των 50 ετών, το ποσοστό αυξάνεται. Τα ολοένα και αυξανόμενα ποσοστά παχυσαρκίας στις ηλικίες 18-25 μπορεί να σχετίζονται με αυτό, καθώς ο υψηλός δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ), έχει θεωρηθεί ως σημαντικός παράγοντας κινδύνου για τον καρκίνο του παχέος εντέρου. Σύμφωνα με τους ερευνητές της μελέτης, «υπάρχουν ενδείξεις ότι η πρωιμότερη φάση της καρκινογένεσης μπορεί να ξεκινήσει στην πρώιμη ζωή ή στη νεαρή ενήλικη ζωή, με κενό έως και αρκετές δεκαετίες μεταξύ της αρχικής κυτταρικής βλάβης και της κλινικής ανίχνευσης του καρκίνου». Πολλές αλλαγές στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου έχουν επηρεάσει το ανθρώπινο μικροβίωμα, τη διατροφή, τον τρόπο ζωής, την παχυσαρκία και το περιβάλλον από τα μέσα του 20ού αιώνα. Οι άνθρωποι μπορεί να είναι πιο ευάλωτοι στον καρκίνο σε νεότερη ηλικία ως αποτέλεσμα αυτών των αλλαγών, οι οποίες μπορεί πλέον να συμβαίνουν νωρίτερα στη ζωή. Όπως αναφέρουν σημαντικές μελέτες, η διατροφή μιας εγκύου, η χρήση αλκοόλ, το κάπνισμα και η παχυσαρκία μπορεί να έχουν αντίκτυπο στην πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου στο αγέννητο παιδί της. Σε μια εποχή που είναι πολύ μικρά για να πάρουν σοφές αποφάσεις για τον εαυτό τους, μπορείτε να μειώσετε τον κίνδυνο των παιδιών σας να αναπτύξουν καρκίνο στο μέλλον, ταΐζοντάς τα θρεπτικά γεύματα, περιορίζοντας τις επεξεργασμένες και ζαχαρούχες τροφές στη διατροφή τους, ενθαρρύνοντάς τα να ασκούνται, παρακολουθώντας το βάρος τους και κρατώντας τα μακριά από το παθητικό κάπνισμα.
Παράγοντες κινδύνου για καρκίνο στους νέους ενήλικες
Έχουν ενοχοποιηθεί κατά καιρούς: η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, η χρήση καπνού, η δυτική διατροφή, το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία, ο διαβήτης τύπου 2, ο πολύ λίγος ύπνος, οι ακανόνιστες συνήθειες ύπνου ή ο πολύ λίγος ύπνος ως παιδί, η απόκτηση παιδιών αργά στη ζωή, η πρώιμη εμμηνορρυσία, η χρήση αντισυλληπτικών από το στόμα, ο λιγότερο συχνός θηλασμός και η έκθεση σε περιβαλλοντικές τοξίνες. Σύμφωνα με τους ερευνητές, η αύξηση της σωματικής δραστηριότητας, η υποστήριξη της υγιεινής διατροφής και του τρόπου ζωής κατά την παιδική και εφηβική ηλικία και η αποφυγή του αλκοόλ και του καπνίσματος στις ηλικίες αυτές μπορεί να είναι απαραίτητα για την πρόληψη του καρκίνου σε πρώιμο στάδιο. Η αλλαγή του τρόπου παραγωγής των τροφίμων θα μπορούσε επίσης να ωφελήσει, δίνοντας περισσότερες επιλογές σε μη επεξεργασμένα τρόφιμα και ποτά.
Έχει εξαιρετική σημασία ο τρόπος ζωής των ανθρώπων και το πολιτισμικό τους επίπεδο στην πρόληψη και στην αγωγή υγείας. Γι’ αυτό, ο σύγχρονος τρόπος ζωής πρέπει καθημερινά να επιλέγεται από τους ανθρώπους με βάση την αρμονία στη ζωή τους. Η πρόληψη ως τρόπος ζωής και ως πρόγραμμα των κρατών έχει να κάνει με τις μεγάλες επιλογές στην καθημερινότητα μας, όπως λέει και ο Πυθαγόρας «Το «ναι» και το «όχι», αν και είναι οι πιο σύντομες από όλες τις λέξεις, χρειάζεται να τις σκεφθεί κανείς πολύ προηγουμένως». Μόνο από αυτό το πρίσμα έχουν νόημα οι παρακάτω συμβουλές πρόληψης.
Συμβουλές πρόληψης
Άσκηση: Η διατήρηση ενός δραστήριου τρόπου ζωής συμβάλλει στην πρόληψη της καθιστικής ζωής. Ακόμη και ένα μικρό εβδομαδιαίο πρόγραμμα, όπως οι γρήγοροι περίπατοι, μπορεί να κάνει τη διαφορά.
Διατροφή: Μια μεσογειακή ή φυτική διατροφή μειώνει αρκετούς παράγοντες κινδύνου για καρκίνο. Αυτές οι δίαιτες είναι χαμηλές σε κόκκινο κρέας και επεξεργασμένα τρόφιμα και υψηλές σε άπαχη πρωτεΐνη, φυτικές ίνες, φρούτα και λαχανικά που μπορεί να υποστηρίξουν τα ευεργετικά βακτήρια του μικροβιώματος.
Βάρος: Αποφύγετε να έχετε ΔΜΣ πάνω από 30.
Κάπνισμα: Εκτός από το ότι βλάπτει τους πνεύμονες, ο καπνός περιέχει καρκινογόνες ουσίες που εισέρχονται στην κυκλοφορία του αίματος και αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης κακοηθειών του πεπτικού και του ουροποιητικού.
Αλκοόλ: Δεν πρέπει να υπερβαίνει το ένα ποτό για τις γυναίκες και τα δύο για τους άνδρες την ημέρα.
Εμβολιασμοί: Υπάρχουν εμβόλια κατά των ιών που προκαλούν καρκίνο, όπως ο ιός της ηπατίτιδας Β (HBV) και ο ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV).
Τρόποι για να αυξήσετε την πιθανότητα έγκαιρης ανίχνευσης
Παρατηρήστε τυχόν αλλαγές στη σωματική σας διάπλαση. Ένα εξόγκωμα στο στήθος σας, ανεξήγητη καταβολή διάρκειας περισσότερο από μία εβδομάδα, δύσπνοια χωρίς γνωστή αιτιολογία, θρόμβωση και οίδημα κάτω άκρου χωρίς ιστορικό, αίμα στα κόπρανά σας, επίμονη εξάντληση ή οποιαδήποτε άλλη αλλαγή που θα σας τραβήξει την προσοχή θα μπορούσε να είναι η αιτία – επισκεφθείτε έναν γιατρό για να την εξετάσει. Οι ετήσιες ιατρικές εξετάσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν εξετάσεις αίματος και ούρων, βοηθούν επίσης στην ενημέρωση του γιατρού για αναδυόμενα προβλήματα που μπορεί να απαιτούν πρόσθετη διερεύνηση, παρόλο που τα νεαρά άτομα έχουν λιγότερη τάση να επισκέπτονται συχνά τον γιατρό.
Ο ρόλος της πρόληψης είναι καθοριστικός, τα λόγια του Ιπποκράτη «Κάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν» να φωτίζουν τη σκέψη μας σε κάθε πτυχή της ζωής μας.
Από τον Χειρουργό, Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Δρ. Μαριόλη Σαψάκο Θεόδωρο
