Κατά καιρούς όλοι μας ερχόμαστε αντιμέτωποι με το άγχος, καθώς ζούμε και σε μία εποχή συνεχών αλλαγών σε κοινωνικό, πολιτικό, υγειονομικό και οικονομικό επίπεδο. Αλλαγές που συχνά έχουν αρνητικό αντίκτυπο όχι μόνο στην ποιότητα ζωής μας αλλά και στον ψυχισμό μας.
«Αν και το περιστασιακό άγχος αποτελεί φυσιολογικό μέρος της ζωής μας και μας αφορά όλους, κάποιοι ανησυχούν καθημερινά για θέματα όπως η υγεία, τα οικονομικά ή οικογενειακά προβλήματα. Αν και το άγχος μπορεί να είναι παραγωγικό, μπορεί να επιφέρει δραματικές συνέπειες και να περιλαμβάνει κάτι περισσότερο από προσωρινή ανησυχία ή φόβο. Το να αγνοήσουμε τα σημάδια του και να το αφήσουμε να επιδρά για μεγάλο χρονικό διάστημα στη ζωή μας μπορεί να επιδεινωθεί και να επηρεάσει μακροπρόθεσμα τις καθημερινές μας δραστηριότητες, την εργασιακή απόδοση, την υγεία και τις σχέσεις. Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό να ακούμε τον εαυτό μας, να σεβόμαστε τα όρια μας και να ενημερωθούμε σωστά για το πως μπορούμε να ανακουφίσουμε τα συμπτώματα του άγχους» επισημαίνει η Άννα Χατζηδημητρίου, ΒΑ, MSc Ψυχολόγος Υγείας, Ειδικευμένη στην Ψυχο-ογκολογία και στον Χρόνιο Πόνο, St Thomas & Guy’s Hospital, UK, Διευθύντρια Τμήματος Ψυχολογίας Ιατρικού Κέντρου Αθηνών, Ιδρύτρια Κέντρου Ψυχολογίας και Προαγωγής της Υγείας «Live Well – Be Well».
Όπως εξηγεί «το άγχος είναι μια ψυχική και σωματική απόκριση απέναντι σε αντιληπτές απειλές και συνθήκες στρες και σε μικρές δόσεις βοηθητικό. Αυτό γιατί μας προστατεύει από τον κίνδυνο και μας βοηθάει να επικεντρωθούμε στη λύση προβλημάτων. Όμως το υπερβολικό και συχνό άγχος μπορεί να γίνει εξουθενωτικό, καθώς έχει ως αποτέλεσμα ένα μόνιμο αίσθημα φόβου ή ανησυχίας για το τι πρόκειται να ακολουθήσει».
Μορφές άγχους:
- Γενικευμένο Άγχος: Υπερβολικό άγχος ή ανησυχία σε πολλούς τομείς της ζωής, όπως επαγγελματικές ευθύνες, υγεία, οικονομικά ή μικρές ανησυχίες (π.χ. ολοκλήρωση οικιακών εργασιών).
- Φοβίες: Πολύ έντονος φόβος για μια συγκεκριμένη κατάσταση ή αντικείμενο, που είναι δυσανάλογο με την πραγματική απειλή του. Για παράδειγμα, ο φόβος της ομιλίας σε κοινό ή ο φόβος για αράχνες, θεωρείται φοβία.
- Πανικός: Μια ακραία αγχώδης αντίδραση όπου ένα άτομο βιώνει μια κρίση πανικού. Κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού, το άτομο βιώνει πολλά σωματικά συμπτώματα και κατακλύζεται από ένα αίσθημα τρόμου.
Το άγχος μπορεί να προέρχεται από εξωτερικούς παράγοντες όπως:
- Ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου
- Διαζύγιο
- Απώλεια εργασίας / απαιτητική εργασία
- Αύξηση οικονομικών υποχρεώσεων
- Γάμος
- Μετακόμιση σε νέο σπίτι / αλλαγή περιβάλλοντος
- Χρόνια ασθένεια ή τραυματισμός
- Φροντίδα ηλικιωμένου ή άρρωστου μέλους της οικογένειας
- Τραυματικό γεγονός, όπως φυσική καταστροφή, κλοπή, βιασμός ή βία εναντίον μας ή ενός αγαπημένου μας προσώπου.
Μερικές φορές το άγχος όμως μπορεί να προέρχεται από μέσα μας, καθώς μπορεί να νιώσουμε να μας κατακλύζει αυτό το συναίσθημα, επειδή υπάρχουν ζητήματα που απασχολούν το μυαλό μας και επιβαρύνουν τη ψυχή μας χωρίς να συντρέχουν εξωγενείς λόγοι.
Οι παρακάτω παράγοντες μπορούν να οδηγήσουν σε άγχος:
- Συναισθηματικά προβλήματα (κατάθλιψη, θυμός, θλίψη, ενοχές, χαμηλή αυτοεκτίμηση)
- Υπερβολικές απαιτήσεις που έχουμε από τον εαυτό μας
- Ο τρόπος που βλέπουμε τη ζωή και οι αντιλήψεις μας
- Ο φόβος και η αβεβαιότητα
Τα συμπτώματα του άγχους
Καθένας βιώνει διαφορετικά το άγχος και τα συμπτώματα μπορεί να είναι από «πεταλούδες στο στομάχι» έως μια έντονη ταχυπαλμία. Επίσης μπορεί να αισθάνεται κανείς εκτός ελέγχου σαν να υπάρχει αποσύνδεση μεταξύ του μυαλού και του σώματος του. Ακόμα σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να εκδηλωθεί ως ένα γενικό αίσθημα φόβου και ανησυχίας ή μπορεί είναι απλά φόβος για ένα συγκεκριμένο μέρος ή γεγονός. Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί να εμφανιστεί στο άτομο που βιώνει μια στρεσογόνα περίοδο/ένα παρατεταμένο συναίσθημα άγχους ως μια κρίση πανικού.
Άγχος και επίδραση στην υγεία
Το έντονο άγχος έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία μας με συμπτώματα όπως ενοχλητικό και επίμονο πονοκέφαλο, συχνή αϋπνία ή μειωμένη παραγωγικότητα στην εργασία. Συχνά αυτά αποδίδονται σε κάποια ασθένεια ή στην τύχη ενώ στην πραγματικότητα η αιτία είναι το έντονο άγχος.
Ειδικότερα το άγχος μπορεί να προκαλέσει:
- Πονοκέφαλο
- Μυϊκή ένταση ή πόνο
- Πόνο στο στήθος
- Κόπωση/ αίσθημα υπερέντασης
- Στομαχικές διαταραχές
- Προβλήματα ύπνου
Άγχος και επίδραση στα συναισθήματα
Τα συναισθήματα που μπορεί να δημιουργήσει το άγχος είναι:
- Ανησυχία / Ανασφάλεια
- Έλλειψη κινήτρων
- Αίσθημα υπερέντασης
- Ευερεθιστότητα
- Θλίψη ή κατάθλιψη
Άγχος και επίδραση στη Συμπεριφορά:
Καθώς το άγχος επηρεάζει το σώμα και την ψυχή μας επιδρά στη συμπεριφορά μας προκαλώντας:
- Υπερφαγία ή έλλειψη φαγητού
- Ξεσπάσματα θυμού
- Κατάχρηση ναρκωτικών ή αλκοόλ
- Συχνό κάπνισμα
- Αποφυγή κοινωνικών συναναστροφών
- Μειωμένη άσκηση
Ο ρόλος της ψυχοεκπαίδευσης
Μια μη φαρμακευτική θεραπευτική μέθοδος προσέγγισης, η οποία έχει ενσωματώσει κάποια πολύ αποτελεσματικά ψυχοθεραπευτικά εργαλεία είναι η ψυχοεκπαίδευση, η οποία χρησιμοποιείται συχνά ως συμπληρωματική θεραπεία σε σοβαρές ψυχικές ασθένειες, όπως άνοια, σχιζοφρένεια, κλινική κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, ψυχωσικές ασθένειες, διατροφικές διαταραχές και διαταραχές προσωπικότητας.
Ως ψυχοεκπαίδευση θα μπορούσαμε να ορίσουμε έναν επιστημονικά δομημένο τρόπο προσέγγισης που έχει τρεις βασικούς πυλώνες:
- Ενημέρωση
- Εκπαίδευση συγκεκριμένων δεξιοτήτων
- Υποστήριξη
Όπως τονίζει η κ. Χατζηδημητρίου «αποτελεί ουσιαστικά ένα σύγχρονο τρόπο θεραπευτικής παρέμβασης αλλά και πρόληψης τόσο σε ψυχικές όσο και σε σωματικές ασθένειες.
Πρόκειται για μία σημαντική πρώιμη παρέμβαση για την καταπολέμηση του άγχους και τη θεραπεία των αγχωδών διαταραχών. Ειδικότερα, η κατανόηση, η ομαλοποίηση και η σωστή πληροφόρηση γύρω από τα θέματα του άγχους θα επιτρέψει στα άτομα να αναγνωρίσουν καλύτερα τα δικά τους συμπτώματα και να κατανοήσουν τη λογική πίσω από τους τρόπους αντιμετώπισης που μπορούν να ακολουθήσουν για να αποδεσμευτούν από αυτό το αίσθημα».
Μέσα από την ψυχοεκπαίδευση το άτομο θα λάβει τα κατάλληλα εργαλεία ούτως ώστε:
- Να αναγνωρίζει ποιες είναι οι πηγές άγχους στη δική του ζωή. Κατά τη διάρκεια της ψυχοεκπαιδευτικής διαδικασίας, ο θεραπευτής και ο θεραπευόμενος δημιουργούν ένα σχέδιο για να αντιμετωπίσουν σταδιακά τις καταστάσεις που του προκαλούν άγχος, σπάζοντας έτσι τον φαύλο κύκλο της αποφυγής. Με αρκετή έκθεση, το άγχος χάνει τη δύναμη του και τα συμπτώματα σταδιακά αρχίζουν να μειώνονται.
- Να μάθει να αναπτύσσει τους δικούς του προσωπικούς μηχανισμούς άμυνας απέναντι στην ανακούφιση των συμπτωμάτων του άγχους του, επαναπροσδιορίζοντας τον τρόπο σκέψης και δράσης του. Μέσα από ψυχοθεραπευτικές τεχνικές αρχίζει ο θεραπευόμενος να αναγνωρίζει τα γνωσιακά του λάθη, καθώς και τα ανθυγιεινά πρότυπα σκέψης που δημιουργούν άγχος.
Μερικές αποτελεσματικές στρατηγικές διαχείρισης του άγχους είναι:
- Η τακτική σωματική άσκηση
- Η υιοθέτηση ενός υγειούς τρόπου ζωής, που περιλαμβάνει σωστό πρόγραμμα ύπνου και υγιεινή ισορροπημένη διατροφή
- Η εξάσκηση τεχνικών χαλάρωσης, όπως βαθιές αναπνοές, διαλογισμός, γιόγκα ή μασάζ
- Ο ποιοτικός χρόνος χαλάρωσης με την οικογένεια και τους φίλους
- Η ενασχόληση με ένα χόμπι, όπως η ανάγνωση ενός βιβλίου ή επαφή με τη τέχνη και τη μουσική
- Η σωστή διαχείριση του χρόνου
- Μαθαίνουμε να θέτουμε τα όρια μας. Δεν πιέζουμε τον εαυτό μας περισσότερο από όσο αντέχει και δε τον υποβάλλουμε σε στρεσογόνες καταστάσεις
- Μαθαίνουμε να εκφράζουμε με υγιή τρόπο τα συναισθήματά μας και να διεκδικούμε τα θέλω μας
- Επιδιώκουμε να βρούμε ενεργούς τρόπους διαχείρισης του άγχους. Οι ανενεργοί τρόποι διαχείρισης του άγχους —όπως η παρακολούθηση τηλεόρασης, το σερφάρισμα στο διαδίκτυο ή τα βιντεοπαιχνίδια— μπορεί να φαίνονται χαλαρωτικοί, αλλά μπορεί να αυξήσουν το άγχος μακροπρόθεσμα.
- Σε περιπτώσεις όπου το άγχος είναι ιδιαίτερα έντονο και μη διαχειρίσιμο ένας ειδικός θα μπορούσε να χορηγήσει και φαρμακευτική αγωγή για να βοηθήσει στον έλεγχο των δυσάρεστων συμπτωμάτων του. Ωστόσο, επειδή η φαρμακευτική αγωγή δεν διορθώνει τα υποκείμενα προβλήματα του άγχους, συνήθως χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με τη θεραπεία.
«Σε αυτή τη διαδικασία είναι πολύ σημαντικό να έχουμε την υποστήριξη και τη μεθοδευμένη παρέμβαση ενός ειδικού που θα μας βοηθήσει να βρούμε τα κατάλληλα εργαλεία για την καταπολέμηση του άγχους στη ζωή μας», καταλήγει η κ. Χατζηδημητρίου.
