Η νεανική παραβατικότητα φαίνεται να έχει αποτελέσει ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα της σύγχρονης κοινωνίας παγκοσμίως και όχι μόνο στη χώρα μας. Τι αποκαλούμε όμως νεανική παραβατικότητα; Αναφέρεται σε αντικοινωνικές και εγκληματικές πράξεις ή συμπεριφορές που διαπράττουν άτομα κάτω των 18 ετών. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για την παιδική/ εφηβική εκδοχή του εγκλήματος. Αρκετά συχνά ακούμε γύρω μας για τη νεανική παραβατικότητα και αναρωτιόμαστε τι συμβαίνει. Έχει αυξηθεί; Παίρνει μεγαλύτερη δημοσιότητα και γι’ αυτό μαθαίνουμε πολύ πιο εύκολα και γρήγορα για βίαιες καταστάσεις ή πράγματι υπάρχει έξαρση;

Η Κλινική Ψυχολόγος Μαρίνα Μόσχα καταθέτει τις απόψεις της στο κείμενο που ακολουθεί.

Εφηβική αντίδραση ή αρχικό στάδιο αντικοινωνικής συμπεριφοράς;

Ακούμε για συμμορίες νέων και συχνά ανήλικων ατόμων που εύκολα χτυπούν αλλά και μαχαιρώνουν συνομηλίκους αλλά και μεγαλύτερους ηλικιακά από εκείνους για να διασκεδάσουν, να γελάσουν ή να τους πάρουν το «έξυπνο» αλλά άψυχο κινητό, στερώντας μία ζωή που όπως φαίνεται για εκείνους είναι πολύ πιο φτηνή από ένα κινητό, πόσο εξευτελίζεται η ανθρώπινη ζωή…

Οι παραβατικές συμπεριφορές περιλαμβάνουν διάφορες μορφές, όπως κατάχρηση ουσιών και αλκοόλ, ανυπακοή σε νόμους και κανόνες, βία, κλοπή. Οι πράξεις βίας περιγράφονται από παραβατικά αδικήματα, όπως παρενόχληση, εκφοβισμός, απειλή, καταδίωξη, επίθεση, κακοποίηση ατόμων ή/και ζώων, βιασμός, φόνος, κλοπή/ληστεία, φθορά περιουσίας, βανδαλισμοί και άλλα παρόμοια αδικήματα.

Και ενώ για κάποιους νέους το να διαπράξουν «κάτι κακό» χωρίς απαραίτητα βέβαια να είναι και κακό, μπορεί να είναι μία εφηβική φάση προερχόμενη από την εφηβική αντιδραστικότητα όπου απλά ο έφηβος τεντώνει το σκοινί για να δει «μέχρι πού τον παίρνει, χωρίς να το σπάσει». Για τους περισσότερους νεανικούς παραβάτες δυστυχώς αποτελεί το ξεκίνημα, το αρχικό στάδιο μιας αντικοινωνικής συμπεριφοράς που θα ακολουθήσει στην πορεία της ζωής τους με όλες φυσικά τις συνέπειες.

Τελικά, βίαιος γεννιέσαι ή γίνεσαι;

Λογικό λοιπόν να έρχεται στο μυαλό η απορία για το αν ο άνθρωπος γεννιέται με πιο βίαια ένστικτα ή αν γίνεται βίαιος στην πορεία, αν είναι στη φύση του ή επηρεάζεται από το περιβάλλον του. Ερευνητικά γνωρίζουμε πως δεν υπάρχει μία και μόνο απάντηση στο συγκεκριμένο ερώτημα. Φαίνεται πως μας έχει κληρονομηθεί μέχρι κάποιου βαθμού η βίαιη φύση μας για την προστασία του είδους και την κατάληψη μιας θέσης/ιεραρχίας, σύμφωνα με τους εξελικτικούς βιολόγους. Από την άλλη, μεγαλώνουμε σε ένα περιβάλλον που μας επηρεάζει μέσα από διάφορους παράγοντες, βιολογικούς, ψυχολογικούς, κοινωνικούς, πολιτισμικούς.

Ποιοι παράγοντες ευθύνονται για την εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς;

Παράγοντες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας σχετίζονται με τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και την ψυχολογία μας, όπως χαμηλή/ ανύπαρκτη ανοχή στη ματαίωση και στην κριτική, παρορμητικότητα, αντικοινωνική συμπεριφορά, ρηχότητα και επιφανειακές σχέσεις, απουσία ενσυναίσθησης, φτωχός έλεγχος των παρορμήσεων, ψυχικές διαταραχές, κλπ. Το περιβάλλον, όπου περικλείει οτιδήποτε βρίσκεται «έξω από το δέρμα μας», παράδειγμα: η οικογένεια, το σχολικό, φιλικό, κοινωνικό περιβάλλον και καταστάσεις με έκθεση στη βία, κακοποίηση στην παιδική/ εφηβική ηλικία, φτώχεια, ελλιπής εκπαίδευση, περιθωριοποίηση, οι διακρίσεις, χρήση ουσιών, μιμητική συμπεριφορά, κλπ. και τέλος, οι γονιδιακοί παράγοντες.

Υπάρχει τρόπος αντιμετώπισης;

Για την αντιμετώπιση ασφαλώς είναι αναγκαία η κατανόηση όλων εκείνων των παραγόντων που την ενισχύουν ως πρόληψη και αντιμετώπιση μέσω της ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης αλλά και την εκπαίδευση των νέων μας, μέσα από την ύπαρξη ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος, για να αποφύγουμε συνέπειες για τους ίδιους τους νέους αλλά και την ευρύτερη κοινωνία μας.