Η ακτινοθεραπεία αποτελεί μια από τις κύριες μεθόδους θεραπείας του καρκίνου, καθώς χρησιμοποιεί την ιοντίζουσα ακτινοβολία για την καταστροφή καρκινικών κυττάρων. Η θεραπεία αυτή εφαρμόζεται σε περισσότερο από το 60% των ασθενών με καρκίνο σε κάποια φάση της συνολικής τους αντιμετώπισης. Το γεγονός ότι χρησιμοποιείται τόσο ευρέως την καθιστά έναν από τους πιο σημαντικούς πυλώνες στη μάχη κατά της ασθένειας.
«Παρά τη φαινομενική πολυπλοκότητα της διαδικασίας, η κατανόηση του τρόπου λειτουργίας της ακτινοθεραπείας μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς να αισθάνονται πιο ασφαλείς και ενημερωμένοι κατά την απόφαση για τη θεραπεία τους αναφέρει ο κ. Παντελής Σκάρλος Ακτινοθεραπευτής, Ογκολόγος, Διευθυντής της Β’ Κλινικής Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας στο Metropolitan Hospital & Διδάκτωρ Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο οποίος στη συνέχεια εξηγεί τον τρόπο λειτουργίας, τα είδη, τα οφέλη και τις παρενέργειες της ακτινοθεραπείας:
Πώς λειτουργεί η ακτινοθεραπεία
Η ακτινοθεραπεία βασίζεται στη χρήση ακτινών Χ που παράγονται από ειδικά ιατρικά μηχανήματα, όπως οι γραμμικοί επιταχυντές. Οι ακτίνες αυτές κατευθύνονται με ακρίβεια στους όγκους για να καταστρέψουν τα καρκινικά κύτταρα. Η διαδικασία γίνεται μέσω της πρόκλησης βλάβης στο DNA των καρκινικών κυττάρων, γεγονός που τα οδηγεί σε κυτταρικό θάνατο. Αυτή η εξειδικευμένη καταστροφή των κυττάρων επιτρέπει στην ακτινοθεραπεία να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στη στόχευση των καρκινικών κυττάρων, χωρίς να προκαλεί σοβαρή βλάβη στους γειτονικούς υγιείς ιστούς.
Τα υγιή κύτταρα έχουν την ικανότητα να επανορθώνουν τις βλάβες που προκαλεί η ακτινοβολία πολύ καλύτερα από τα καρκινικά κύτταρα, γεγονός που ενισχύει την επιτυχία της θεραπείας. Επιπλέον, η ακτινοθεραπεία είναι ένα από τα ελάχιστα εργαλεία που μπορούν να εφαρμοστούν ακόμη και σε δύσκολα σημεία του σώματος, προσφέροντας στοχευμένη δράση.
Τα είδη της ακτινοθεραπείας
Η ακτινοθεραπεία χρησιμοποιείται με διάφορους τρόπους, ανάλογα με τη διάγνωση και τις ανάγκες του ασθενούς. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, στοχεύει στη θεραπεία του καρκίνου, αλλά οι εφαρμογές της ποικίλλουν:
- Ριζική ακτινοθεραπεία: Στόχος είναι η πλήρης εξάλειψη του καρκίνου σε αρχικά στάδια.
- Προεγχειρητική ακτινοθεραπεία: Εφαρμόζεται πριν από τη χειρουργική επέμβαση για τη μείωση του μεγέθους του όγκου, διευκολύνοντας την αφαίρεσή του.
- Μετεγχειρητική ακτινοθεραπεία: Αποσκοπεί στην καταστροφή τυχόν υπολειπόμενων καρκινικών κυττάρων μετά την επέμβαση, ώστε να μειωθούν οι πιθανότητες υποτροπής.
- Ανακουφιστική ακτινοθεραπεία: Σε περιπτώσεις προχωρημένου καρκίνου, η θεραπεία βοηθά στη μείωση του πόνου και άλλων συμπτωμάτων, βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής του ασθενούς.
Ανάλογα με το στάδιο και τον τύπο του καρκίνου, η ακτινοθεραπεία μπορεί να συνδυαστεί με άλλες θεραπείες, όπως η χημειοθεραπεία ή η ανοσοθεραπεία, για τη μεγιστοποίηση των θεραπευτικών αποτελεσμάτων.
Τα πλεονεκτήματα της ακτινοθεραπείας
Η ακτινοθεραπεία παρουσιάζει πολλά πλεονεκτήματα που την καθιστούν ιδιαίτερα αποτελεσματική και απαραίτητη στη θεραπεία του καρκίνου. Ένα από τα κυριότερα οφέλη της είναι ότι συχνά μπορεί να αντικαταστήσει την ανάγκη για χειρουργικές επεμβάσεις. Ειδικά σε περιπτώσεις όπου η χειρουργική επέμβαση είναι επικίνδυνη ή αδύνατη λόγω του σημείου στο οποίο βρίσκεται ο όγκος, η ακτινοθεραπεία προσφέρει μια εναλλακτική που μπορεί να είναι εξίσου αποτελεσματική.
Ένα άλλο σημαντικό πλεονέκτημα είναι η στοχευμένη δράση της. Η ακτινοθεραπεία είναι ιδιαίτερα ακριβής, πράγμα που σημαίνει ότι η ακτινοβολία επικεντρώνεται αποκλειστικά στην καρκινική περιοχή, αφήνοντας ανέπαφους τους υγιείς ιστούς όσο το δυνατόν περισσότερο. Αυτό μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο επιπλοκών και παρενεργειών.
Παρενέργειες της ακτινοθεραπείας
Η ακτινοθεραπεία είναι γενικά μια ανώδυνη διαδικασία, αλλά συνοδεύεται από παρενέργειες, οι οποίες διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: τις οξείες, που εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της θεραπείας και υποχωρούν μετά το πέρας της και τις απώτερες, που μπορεί να παρουσιαστούν εβδομάδες ή μήνες μετά το τέλος της θεραπείας.
Οι πιο συχνές οξείες παρενέργειες περιλαμβάνουν:
- Κούραση: Πολλοί ασθενείς αναφέρουν ένα έντονο αίσθημα κόπωσης κατά τη διάρκεια και μετά τη θεραπεία, το οποίο μπορεί να διαρκέσει για μερικές εβδομάδες.
- Ερεθισμός του δέρματος: Στις περιοχές που δέχονται ακτινοβολία, το δέρμα μπορεί να εμφανίσει ερυθρότητα, ξηρότητα ή φαγούρα.
- Προβλήματα κατάποσης: Σε περιπτώσεις ακτινοβολίας στον λαιμό ή το στήθος, μπορεί να παρουσιαστούν δυσκολίες κατάποσης.
Σε πιο προχωρημένες περιπτώσεις ή όταν η θεραπεία περιλαμβάνει μεγαλύτερες περιοχές, μπορεί να παρουσιαστούν και πιο σοβαρές παρενέργειες, όπως:
- Πτώση μαλλιών: Συμβαίνει όταν η ακτινοθεραπεία εφαρμόζεται στην περιοχή του κεφαλιού.
- Γαστρεντερικές ενοχλήσεις: Εμφανίζονται σε περιπτώσεις ακτινοβολίας στην περιοχή της κοιλιάς.
Παρ’ όλα αυτά, αξίζει να σημειωθεί πως οι περισσότερες παρενέργειες είναι διαχειρίσιμες και προσωρινές. Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι οι ασθενείς που υποβάλλονται σε εξωτερική ακτινοθεραπεία δεν εκπέμπουν ακτινοβολία μετά τη θεραπεία, κάτι που σημαίνει πως δεν αποτελούν κίνδυνο για τους γύρω τους, επιτρέποντάς τους να διατηρούν την κοινωνική τους ζωή χωρίς περιορισμούς.
Προετοιμασία και διάρκεια θεραπείας
Η διαδικασία της ακτινοθεραπείας ξεκινά με την επιλογή του κατάλληλου ιατρού και κέντρου. Ο ακτινοθεραπευτής ογκολόγος πραγματοποιεί μια λεπτομερή εκτίμηση της κατάστασης του ασθενούς πριν προχωρήσει στο σχεδιασμό της θεραπείας. Αυτό περιλαμβάνει συνήθως μια αξονική τομογραφία, η οποία χρησιμοποιείται για να προσδιοριστεί με ακρίβεια η περιοχή που θα δεχτεί την ακτινοβολία.
Οι συνεδρίες διαρκούν μόνο λίγα λεπτά αλλά η προετοιμασία και η τοποθέτηση του ασθενούς μπορεί να απαιτήσουν συνολικά περίπου 30 λεπτά καθημερινά. Η διάρκεια της θεραπείας εξαρτάται από τον τύπο και το στάδιο του καρκίνου και μπορεί να κυμαίνεται από 3 έως 7 εβδομάδες.
Ποιο είναι το μέλλον της ακτινοθεραπείας στην αντιμετώπιση του καρκίνου
«Το μέλλον της ακτινοθεραπείας στην αντιμετώπιση του καρκίνου, προσανατολίζεται σε πιο εξατομικευμένες και στοχευμένες προσεγγίσεις, αξιοποιώντας νέες τεχνολογίες και ανακαλύψεις στη βιολογία του καρκίνου. Μερικές από τις τάσεις και εξελίξεις που διαμορφώνουν το μέλλον της ακτινοθεραπείας στον καρκίνο είναι οι παρακάτω:
- Εξατομικευμένη θεραπεία: Με τη βελτίωση της μοριακής ογκολογίας και τη βαθύτερη κατανόηση της βιολογίας των όγκων, η ακτινοθεραπεία προσαρμόζεται στις ατομικές ανάγκες κάθε ασθενούς. Χρησιμοποιώντας πληροφορίες από βιοδείκτες, οι γιατροί μπορούν να προσαρμόσουν τις δόσεις ακτινοβολίας και να εντοπίσουν τους ασθενείς που ενδεχομένως χρειάζονται λιγότερη ή και καθόλου ακτινοθεραπεία.
- Ακτινοθεραπεία υψηλής ακρίβειας (IMRT και DIBH): Ακόμα μεγαλύτερη βελτίωση των τεχνικών και εισαγωγή της τέταρτης διάστασης, δηλαδή του χρόνου, στις θεραπείες μας (adaptive radiotherapy).
- Υποκλασματοποίηση της ακτινοθεραπείας: Η υποκλασματοποίηση της ακτινοθεραπείας είναι η χορήγηση μεγαλύτερων δόσεων ακτινοβολίας σε λιγότερες συνεδρίες. Αυτή η τεχνική έχει γίνει πιο διαδεδομένη και μπορεί να προσφέρει αποτελεσματική θεραπεία σε σύντομο χρονικό διάστημα, μειώνοντας το συνολικό κόστος και τις επισκέψεις στο νοσοκομείο για ασθενείς με καρκίνο μαστού, λάρυγγα, ορθού αλλά και προστάτη.
- Χρήση τεχνητής νοημοσύνης (AI): Η τεχνητή νοημοσύνη και οι αλγόριθμοι μηχανικής μάθησης αναμένεται να βοηθήσουν στην ανάλυση μεγάλων δεδομένων (big data) από ασθενείς και στη βελτιστοποίηση των σχεδίων θεραπείας. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να εντοπίζει καλύτερα τους ασθενείς που θα ανταποκριθούν καλύτερα στην ακτινοθεραπεία και να προσαρμόζει τις θεραπείες με βάση την ατομική πρόγνωση.
- Συνδυαστικές θεραπείες: Η συνδυαστική χρήση ακτινοθεραπείας με ανοσοθεραπεία ή στοχευμένα φάρμακα μπορεί να ενισχύσει την αποτελεσματικότητα της θεραπείας. Ο συνδυασμός αυτών των θεραπειών μπορεί να αυξήσει την απόκριση των καρκινικών κυττάρων στην ακτινοβολία, βελτιώνοντας το συνολικό αποτέλεσμα.
Αυτό σημαίνει ότι η θεραπεία μπορεί να προσαρμόζεται σε πραγματικό χρόνο, μεγιστοποιώντας την αποτελεσματικότητα και ελαχιστοποιώντας τις παρενέργειες. Σε αυτή την προσπάθεια συνδράμει για πάνω από 15 χρόνια η Κλινική Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας του Metropolitan Hospital, μια υποδειγματική, ολοκληρωμένη μονάδα ακτινοθεραπείας με δυνατότητα εφαρμογής όλων των σύγχρονων τεχνικών, εφάμιλλη των πλέον προηγμένων ξένων κέντρων, για να προσφέρει όλο το φάσμα των υπερσύγχρονων θεραπειών στους ογκολογικούς ασθενείς», καταλήγει ο κ. Σκάρλος.
